ξυστός

Πάπας της Ρώμης. Άγιος της Ανατ. Ορθόδοξης και της Δυτ. Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Καταγόταν από την Αθήνα. Ήταν πολύ μορφωμένος και έγινε πάπας Ρώμης με το όνομα Σίξτος B’ (257 – 258). Αναφέρεται ότι μαρτύρησε στις 6 Αυγούστου επί Δεκίου (249 – 251), αλλά πιθανότερα επί Βαλεριανού (251 – 259). Η μνήμη του τιμάται στις 10 Αυγούστου.

* * *

-ή, -ό (ΑΜ ξυστός, -ή, -όν) [ξύω]

1. ξυσμένος με μαχαίρι ή άλλο ξυστικό όργανο, λείος («ξυστὰ δόρατα», Αρρ.)

2. τριμμένος, θρυμματισμένος («ξυστό τυρί»)

νεοελλ.

1. το αρσ. ως ουσ. ο ξυστός

στίβος, κονίστρα

2. το ουδ. ως ουσ. το ξυστό

το τμήμα τού κοντακίου τών όπλων που περιβάλλει το κάτω μέρος τής κάννης

3. (το ουδ. πληθ. ως επίρρ.) ξυστά

α) πολύ κοντά, πλησιέστατα, εγγύτατα («το αεροπλάνο πέρασε ξυστά από το σπίτι»

β) σχεδόν πάνω στην επιφάνεια, ξώπετσα, ξώφαλτσα («η σφαίρα τόν πήρε ξυστά»)

μσν.

το ουδ. ως ουσ. είδος ψαριού

μσν.-αρχ.

(το αρσ. και το ουδ. ως ουσ.)

(ενν. το ουσ. δρόμος) μέρος ιδιωτικού κτήματος προορισμένο για περίπατο

αρχ.

1. κουρεμένος ή ξυρισμένος

2. το αρσ. ως ουσ. α) τόπος περιπάτου κατάφυτος και γεμάτος γλυπτά, αγάλματα

β) περίστυλη στοά σε γυμναστήριο για χειμερινές ασκήσεις

γ) (κατ' επέκτ.) γυμναστήριο

δ) συνάθροιση αθλητών στο γυμναστήριο για αγώνες

ε) αρχιτεκτονικό εργαλείο

3. το ουδ. ως ουσ. α) ξυσμένο ξύλο ή στέλεχος τού δόρατος («τὸ ξυστὸν τῇσι λόγχῃσι ἐὸν ὁμοίως χρύσεον», Ηρόδ.)

β) η ξύλινη λαβή τής λόγχης

γ) δέσμη ακοντίων που συγκρατούσαν με κρίκους, την οποία χρησιμοποιούσαν στις ναυμαχίες

δ) δόρυ, ακόντιο («τῷ ξυστῷ διὰ τοῡ στήθους πατάξας», Πλούτ.)

4. φρ. α) «ξυστὸς μοτός» — επίθεμα από ξαντό

β) «μέτρον ξυστόν» — η ποσότητα ενός είδους που περιέχεται στο μέτρο, δηλ. η ποσότητα τής οποίας η επιφάνεια δεν υπερβαίνει ούτε κατέρχεται από το μέτρο.